Аңдатпа: Бұл мақалада мұнай-газ саласында блокчейнді қолдану бойынша зерттеу перспективалары қарастырылады. Сондай-ақ, осы саланың қазіргі заманғы дамуының және блокчейнді қолдана отырып проблемаларды шешудің негізгі сәттері зерттелді. Оларды қолдану қаржы саласындағы күнделікті міндеттерді шешуге көмектеседі деген қорытынды жасалды.

Аннотация: В этой статье рассматриваются перспективы исследования по применению блокчейна в нефтегазовой отрасли. Также изучены ключевые моменты современного развития данной индустрии и решения проблем с использованием блокчейна. Делается вывод о том, что их применение поможет решить повседневные задачи в сфере финансов.

Abstract: This article discusses the prospects of research on the use of blockchain in the oil and gas industry. The key points of the modern development of this industry and the solution of problems with the use of blockchain are also studied. It is concluded that their application will help solve everyday problems in the field of finance.

Түйінді сөздер: цифрлық технологиялар, блокчейн, мұнай-газ саласы.
Ключевые слова: цифровые технологии, блокчейн, нефтегазовая отрасль.
Key words: digital technologies, blockchain, oil and gas industry.

Қазіргі әлемдік даму экономиканың, қоғамның және саясаттың барлық аспектілеріне әсер ететін қарқынды цифрлық трансформациямен сипатталады. Кез-келген ауқымды процесс сияқты, дигитализация реттеуді қажет етеді. Атап айтқанда, 2015 жылы салаларды цифрлық трансформациялау жобасын қабылдаған әлемдік экономикалық форумның қызметі осыған бағытталған. Аталған бастама шеңберіндегі басым салалардың қатарына энергиямен жабдықтау, денсаулық сақтау, логистика және т. б. қатар, мұнай-газ өнеркәсібі де кірді.

Айта кету керек, мұнай — газ саласын ресми цифрлық трансформациялау тек 21 ғасырдың басында басталғанына қарамастан, дәл осы сала электронды есептеу техникасын алғашқылардың бірі болып-1960-шы жылдары қолдана бастады және егер бастапқыда оны қолдану саласы гравиметриялық өлшеулер жүргізумен және сейсмикалық барлау деректерін болжаумен, өңдеумен және визуализациялаумен шектелсе, қазіргі уақытта олар «мұнай өндіруді цифрландыру», сандық кен орындары және ақылды ұңғымалар туралы көбірек айтады.

Заттар интернеті, бұлтты есептеулер, блокчейн, 3D және 4D баспа технологиялары, робот техникасы, дрондар, портативті құрылғылар, аралас шынайылық және т. б. сияқты ғылыми жетістіктердің пайда болуы мен дамуы геологиялық барлау жұмыстарынан бастап қайта өңдеу өнімдерін өткізуге дейін мұнай-газ саласын толығымен автоматтандыруға мүмкіндік береді.

Қазіргі заманғы мұнай-газ өнеркәсібі саланың жұмыс істеу ерекшелігіне негізделген бірқатар сын-тегеуріндермен, сондай-ақ пайдаланылатын ақпарат көлемінің артуымен, табиғи ресурстардың біртіндеп сарқылуымен, жаңартылатын энергия көздеріне әлеуетті көшумен бетпе-бет келеді. Мұндай сынақтарға мыналар жатады:

1) осы салада жүргізілетін операциялардың күрделілігіне байланысты ақша мен уақыттың құны, және құжаттардың елеулі ағымы — шот -фактуралар, жүкқұжаттар, банктік төлем талаптары және т. б.
2) ашықтықты қамтамасыз ету қажеттілігі, бұл заңнаманы сақтауға байланысты құжаттарды дайындауға, аудитке, басқа да қағазбастылыққа әкеледі. Компаниялар барлық құжаттардың өз уақытында және барлық мүдделі тараптарға қол жетімді болуын қамтамасыз ету үшін көп уақыт пен күш жұмсауға мәжбүр.
3) мұнай -газ өнеркәсібінде күрделі болып табылатын жеткізушілер, көлік компаниялары, сатып алушылар кіретін жеткізу тізбектері. Бұл айтарлықтай әкімшілік ресурстарды қажет етеді және қателіктің жоғары тәуекелін қамтиды.
4) мұнай-газ саласындағы келісімшарттардың ерекшеліктеріне байланысты төлемдердің күрделі құрылымы, делдалдарды тартуды талап ететін және нәтижесінде қосымша шығындарды туғызатын трансшекаралық есеп айырысуды жүргізу қажеттілігі.

Аталған проблемалардың әлеуетті шешімі мұнай-газ саласында «блокчейн» технологиясын қолдану болуы мүмкін.

Блокчейн-бұл бір деңгейлі желі арқылы деректерді қауіпсіз режимде жазатын таратылған тіркеу технологиясына негізделген транзакциялар мен меншік құқықтары туралы жазбалар жүйесі. Бұл жүйе өте сенімді және бұзуға төзімді болып келеді.

Таратылған тізілім-бұл орталықтандырылған басқарусыз әлемнің әртүрлі нүктелеріндегі көптеген компьютерлермен бөлісетін және синхрондалатын транзакциялар базасы. Әрбір қатысушы жаңа ақпаратты енгізу кезінде автоматты түрде жаңартылатын деректердің дәл көшірмесіне ие.

Блокчейн деректерді бір деңгейлі желі аясында жазады. Әрбір қатысушы деректерді көре алады және оларды консенсус алгоритмдерінің көмегімен растай алады немесе қабылдамай тастайды. Бекітілген деректер тізілімге «блоктар» жиынтығы ретінде енгізіледі және өзгеруі мүмкін емес хронологиялық «тізбекте» сақталады [2].

Бастапқыда Blockchain Bitcoin сауда үшін құрылды. Алайда, қазіргі уақытта оны қолдану аясы криптовалюталардан асып түседі және жерге меншік құқығы, несие, салық салу және т. б. туралы ақпаратты қамтитын тізілімдерді қамтиды.

Мұнай-газ саласында блокчейн технологиясын қолданудың әлеуетті салалары келесі бағыттарды қамтиды:

Шекаралық төлемдер. Биткоин сияқты криптовалюта артықшылықтарының бірі-трансшекаралық төлемдерге байланысты салыстырмалы түрде төмен шығындар. Сонымен қатар, жедел ақша аударымдары бөлімшелерді құру қажеттілігін азайтады және қаражатты растау мен растауға кететін уақытты қысқартады.

Газ бен мұнай үлкен көлемде сатылады, бұл олардың жоғары құнын және сәйкесінше банктер арасында айтарлықтай аударымдар жасау қажеттілігін білдіреді және мұндай аударымдар жиі жасалады. Сонымен қатар, мұнай өңдеу компаниялары үшін шикізат аймағы маңызды, өйткені кейбір экспорттаушы елдер үнемі санкцияларға ұшырайды, бұл саудаға кедергі келтіреді. Блокчейн жеткізу тізбегіндегі жазбалардың толық транспаренттілігі мен қауіпсіздігін қамтамасыз ете алады.

Бөлінген жазбалар кітабына негізделген цифрлық белгілерді активтермен операцияларды жүргізу үшін де қолдануға болады. Бұл белгілерді компаниялардың немесе қатысушы тараптардың қажеттіліктері үшін сенімді ұйым бере алады. Мысалы, мұнай -газ компаниялары баррель мұнайдың белгілі бір санын сатып алуға немесе сатуға құқық беретін цифрлық белгілерді бере алады. Бұл белгілер цифрлық кеңістікте келісімшартқа қосылады және жеткізу тізбегінің барлық кезеңдерінен өтеді. Бұл төлемдерді жылдам жүргізуге, қағазбастылықты азайтуға мүмкіндік береді, ал даулы операциялардың саны айтарлықтай азаяды [1].

Сонымен қатар, блокчейнді қолдану саласы салық болып табылады, ол сонымен қатар ағымдағы өзгерістерге бейімделуі керек. Үкіметтер, мысалы, тікелей және жанама салық салуда мәміленің орны мен уақытын қалай анықтау керектігін анықтауы керек. Егер компаниялардан блокчейн жүйесіне сәйкестендіру ақпаратын енгізу қажет болса, мұны оңай жасауға болады, ал меншік құрылымы ашық болады. Блокчейннің көмегімен дәл нені және кімге жеткізілгенін растауға болады, бұл жанама салық салу мақсатында мәміленің орнын анықтауға мүмкіндік береді.

Жазбаларды басқару. Мұнай -газ компаниялары геологиялық барлау жұмыстарын жүргізу, кен орындарын игеру, содан кейін мұнай мен газды алу үшін жер құқығына ие болуы керек. Бірнеше ақпарат көздерін пайдалану олар жердің мақсаты, оның құны, меншік құқығы туралы әр түрлі мәліметтерді көрсетеді, бұл қақтығыстарға және көптеген жазбаларға әкеледі. Көбінесе қағаз түрінде көрсетілген операциялардың тарихын анықтау қиын. Мұндай жағдайларда, әсіресе, сыбайлас жемқорлықтың айтарлықтай деңгейі бар елдерде, жер операциялары жоғары тәуекелге жатады.

Мұнай-газ саласындағы бұл мәселені шешу үшін блокчейн технологиясын қолдануға болады. Оның көмегімен жерді сатып алу-сату мәмілелерін түзетуге болады, бұл жер учаскесіне меншікті ауыстырудың өзгермейтін әдісін жасайды, сонымен қатар оның құнын өзгертеді. Бұл меншік құқығының жоғалуы немесе сәйкес келмеуі, жер дауы жағдайларының санын азайтады және нақты уақыт режимінде жермен жасалған мәмілелер мен оның құнының өзгеруін көрсету арқылы салық әкімшілігіне ақпарат береді.

Қамтамасыз ету жүйесін басқару. Тараптардың едәуір бөлігі мұнай-газ саласындағы жеткізушілердің әлемдік тізбектеріне қатысады, оның ішінде өндірушілер, көлік компаниялары, сатып алушылар. Бұл желінің күрделілігі мен ауқымдылығы қателіктерге әкелуі мүмкін, сондықтан әкімшілікті қажет етеді. Сатып алушылар мен салықтық әкімшіліктің көзқарасы бойынша, жеткізушілер шот-фактурада көрсетілген мәнді салықтан жалтару үшін басқара алады және өз шығындарын көбейтеді, себебі тауарлар бүкіл әлем бойынша жөнелтіледі.

Блокчейн технологиясын таратылған кітапқа енгізу және тауарлардың қозғалысын басқару және олармен байланысты шот-фактураларды қолдану қате жіберу немесе шот-фактураны өзгерту қаупін айтарлықтай төмендетуі мүмкін. Тауар көзден сатып алушыға дейін бақыланады, бұл уақыт пен ақшаны үнемдейді және жеткізу тізбегіндегі тауарлардың қозғалысы туралы түсінік береді, бұл оның тиімділігін арттырады. Шот-фактуралар тізбектің өзгермейтін жазбаларын құратын блокчейн жүйесіне жазылады. Шот-фактуралардың қозғалысы блокчейнде де көрсетіледі және оларға ашық немесе жеке кілттердің көмегімен қол жеткізуге болады. Сол сияқты, бұл тәсіл басқару органдарын аяқталған операциялар туралы хабардар ету кезінде компаниялардың әкімшілік жүктемесін азайтады және блокчейн жүйесіндегі мәліметтердің сенімділігі мен ашықтығына байланысты салық әкімшілігі тексеруге кететін уақытты қысқартады [2].

Берілетін ақпараттың қауіпсіздік мәселелері жеке адамдар үшін де, компаниялар үшін де маңызды. Ашық және жеке кілттер ақпаратты шифрлауға және басқа тарапқа жіберуге мүмкіндік береді, тек алушыға қол жетімді. Шот-фактуралар болған жағдайда, А партиясы оларды В партиясының ашық кілті арқылы шифрлай алады. Өз кезегінде, В тарапы шоттың құпия кілтін қолдана отырып, шифрды шешеді. Сонымен қатар, бұл желідегі барлық адамдар А партиясының В партиясына құжат жібергенін біледі, бірақ оның мазмұнын ешкім шеше алмайды. Сонымен қатар, А тарабы жөнелту алдында шот-фактураға қол қоя алады, және кез келген кейінгі өзгеріс қолтаңбаны жарамсыз етеді, яғни алаяқтық айқын болады [1].

Ақылды келісімшарттар. Мұнай-газ саласында келісімшарттар жасау қиын процесс болуы мүмкін және келісімдер әдетте ұзақ мерзімді болады. Келісім-шарттар бақылауды қажет ететін өзгерістер туралы бұйрықтармен реттеледі.

Ақылды келісімшарттар-бұл келісілген шарттарға негізделген және код түрінде жазылған, терминдердің түсініксіздігін жоятын және адвокаттарға оларды түсіндіру қажеттілігін төмендететін өзін-өзі орындайтын келісімшарттар [3].

Келісімшарт талаптары орындалған кезде меншік құқығы немесе төлем автоматты түрде беріледі. Ақылды келісімшартқа тараптар келіскен өзгерістер енгізілуі мүмкін. Тиісті жазбалар барлық деңгейлерде жаңартылады және келісімшарттың автоматты түрде орындалуы ең соңғы нұсқаның шарттары орындалған кезде болады. Келісімшарт талаптары төлемді немесе тіпті үкіметтің мәмілені мақұлдауын қамтуы мүмкін. Бұл уақыт шығындарын, заңды терминдерді түсіндіруге және жазбаларды бақылауға кететін ақшалай шығындарды азайтуға мүмкіндік береді, ал әкімшілік органдар тексеру жүргізу немесе салық шараларын алдын-ала келісу үшін келісімшартқа жататын тараптарға қол жеткізе алады.

Бірлескен кәсіпорындар мұнай-газ өнеркәсібіне тән және ақылды келісімшарттар ретінде қолдануға болатын көптеген күрделі келісімдерді қажет етеді (мысалы, шығындар мен кірістерді бөлуге қатысты). Келісімшарттардың көпшілігінде барлық келісуші тараптар оның шарттарын орындауын қамтамасыз ету үшін тараптарға бір-біріне аудит жүргізуге құқық беретін аудит ережелері бар.

Бірлескен кәсіпкерлік операцияларды, сондай -ақ ақылды келісімшарттарды көрсету үшін таратылған жазбалар кітабын пайдалану келісім шарттарын анықтауға, келіссөз жүргізуге және орындауға мүмкіндік береді, бұл барлық мүдделі тараптарға, соның ішінде салық әкімшілігіне қажетті ақпаратты береді. Барлық қатысушылар қабылдаған бұл тестілеудің жалпы жолы салықты сақтауға және есептілікке жұмсалатын күш -жігерді айтарлықтай төмендетеді, сонымен қатар компанияның салық мәртебесін анықтау үшін салық органдарының шығындарын төмендетеді.

Заңдылықты сақтауды жетілдіру. Мұнай мен газды өндіру теңізде немесе құрлықта жүзеге асырылатынына қарамастан, ол мемлекеттік органдар тарапынан қоршаған ортаны қорғаудан бастап салық төлеуге дейінгі барлық саланы қамтитын қатаң реттеуге жатады. Блокчейн технологиясын қолдана отырып жинақталған ақпаратты реттеушіге оның көрінуін жақсарту үшін және заңды сақтамағаны үшін айыппұл салудан аулақ болу үшін ұсынуға болады. Сондай -ақ, блокчейнді қолдану, мысалы, мұнай -газ саласындағы бірлескен кәсіпорындарға кіретін және бір жобада жұмыс істейтін компаниялар арасындағы байланысты жақсарта алады. Блокчейн көмегімен барлық операциялар барлық түйіндерде қайталанады, соның ішінде реттеуші органдар үшін де жағдайды бақылауға мүмкіндік береді.

Операциялардың ашықтығы. Сауда-саттық процесіне жоғары және төменгі секторлардың көптеген тараптары (энергия өндірушілер, көлік компаниялары, реттеушілер, есеп айырысу провайдерлері және т. б.) қатысады, мысалы, табиғи газбен. Бұл мүдделі тараптар арасында сенімсіздік болуы мүмкін болғандықтан, ақпараттың көрінбеуі, заңды даулар мен есеп айырысу кейінге қалдырылуы мүмкін. Блокчейнді қолдану транзакция туралы барлық мәліметтерді бір платформаға көшіруге мүмкіндік береді, бұл көріну деңгейін жоғарылатады. Сонымен қатар, көптеген операциялар ақылды келісімшарттар көмегімен автоматтандырылуы мүмкін. Ақпараттық интеграция табиғи газбен жабдықтау тізбегінде сақталатын болады.

Жаһандық индустрияға қатысушылар ретінде мұнай-газ компаниялары қосарланған салық салу мен трансферттік баға белгілеудің салдарын түсінуге тиіс. Пайданы трансферттік бағамен бөлу үшін ақылды келісімшарттарды пайдалану блокчейн технологиясын қолдана отырып, симплификацияның, ашықтықты арттырудың және шығындарды азайтудың тағы бір ықтимал бағыты болып табылады.

Осылайша, мұнай-газ саласында блокчейнді пайдалану аясы артып, мұнай өнімдерін өндірудің, өндірудің және сатудың барлық сатыларында жаңа мүмкіндіктер ашылуда. Бұдан басқа, осы технологияны қолдану ақша мен уақыт шығындарын қысқартуға, қызмет тиімділігін, мәмілелердің транспаренттілігін, салық заңнамасын сақтау деңгейін арттыруға мүмкіндік бере отырып, стейкхолдерлер мен салық әкімшіліктері үшін пайдалы болып табылады.

Қолданылған әдебиеттер:

1. Drescher D. Blockchain Bascis: A Non-Technical Introduction in 25 Steps / D. Drescher. — Frankfurt am Main: Apress, 2017. 255 б.
2. Azieva R., Chazhaev M. I., Chaplaev Kh. G., Gapaeva S. U., Mazhiev K. Kh. Innovative breakthrounh of blockchain technology in oil and gas industry / В сборнике: The European Proceedings of Social & Behavioural Sciences EpSBS Conference: SCTCGM 2018 — Social and Cultural Transformations in the Context of Modern Globalism. 2018. 142–149 бб.
3. Дрешер Д. Основы блокчейна: ДМК Пресс — М., 2018. — 735 б.