Қазақстан Республикасының қазіргі экономикалық дамуы мемлекеттік сектордағы бухгалтерлік есеп пен қаржылық есептілік жүйесін жетілдіруді талап етеді. Елдің қаржылық ресурстарын және мемлекет міндеттемелері мен актив баланстарын құрастырудың ашық және айқын жүйесін қалыптастыру қажеттілігі туындады.

Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 28 ақпандағы «Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есептілік туралы» № 234 Заң Қазақстан Республикасында бухгалтерлік есеп пен қаржылық есептілік жүйесін реттейді. Еліміздегі жүргізіліп отырған бухгалтерлік есеп жұмысы ірі және жария мүдделі кәсіпорындарда халықаралық қаржылық есеп беру талаптарына сай орындалуда.

Бүгінгі таңда егеменді Қазақстанның нарықтық жолға көшуіне байланысты жаңа кәсіпкерлік қызметтердің пайда бола бастауына сәйкес бухгалтерлік есептің маңызы мен рөлі арта түсуде. Осыған орай бухгалтерлік есептің мазмұны мен құрылымына өзгерістер енгізілді. Елімізде жүргізіліп отырған бухгалтерлік есеп толығымен халықаралық қаржылық есеп беру талаптарына сай орындалады.

Кез-келген ұйымда бухгалтерлік есеп жұмысын жүргізу экономикалық мәселелердің негізгі және басты қажеттілігі болып табылады. Бухгалтерлік есеп арқылы өндірілген өнімді есепке алуға, сатып-өткізуге, айырбастауға және одан түскен қаржыны тиімді де ұқыпты етіп бөліп жұмсауға, яғни кәсіпорындағы шаруашылық үдерістердің барлығын басынан соңына дейін есептеуге болады.

Қазіргі уақытта нарықтық қатынастар жағдайында барлық экономикалық қызмет бүкіл экономиканың негізгі буыны-экономикалық субъектіге ауысады.

Экономикалық субъектілер бухгалтерлік есеп пен есептілікте нарықтық экономика жағдайларына бағытталған активтер мен міндеттемелерді бағалау әдістерін қолданады. Ірі шаруашылық жүргізуші субъектілер (мұнай, газ, электр энергетикасы, металлургия, автомобиль жасау, химия өнеркәсібі, банк секторы) ҚЕХС немесе өзге де халықаралық танылатын стандарттар бойынша шоғырландырылған қаржылық есептілікті дайындайды.

Қазіргі уақытта экономиканың жаһандану процестері физикалық, қаржылық және адами капиталды, әлеуметтік — еңбек, экологиялық, экономикалық және құқықтық қатынастарды басқарудың жаңа, әлдеқайда күрделі жағдайларын жасайды. Олар ұлттық бухгалтерлік есеп жүйесін дамытудың жаңа тұжырымдамасын әзірлеуді өзектендіреді, оның негізі ғылыми негізделген әдістеме болуы керек.

Экономиканың қазіргі даму жағдайында сыртқы ортаның айрықша ерекшелігі нарықтық белгісіздік пен бәсекелестіктің артуы болып табылатындығын ескере отырып, басқару шешімдерін қабылдау үшін пайдаланылатын ақпарат көлемін кеңейту қажеттілігі туындайды. Ұйымның тұрақты өсуін қамтамасыз ету үшін басшының міндеті-ұйымның өз әлеуетіне сүйене отырып, шығарылатын өнімнің ықтимал пайдасы мен құнын есептеу ғана емес, сонымен қатар сыртқы ортаның параметрлерін ескере отырып, қаржы-шаруашылық қызметті анықтау және болжау. Нәтижесінде бухгалтерлік есеп жүйесінде ұйымды тиімді басқару және ұйымдар шығаратын өнімнің бәсекеге қабілеттілігінің жоғары деңгейін қамтамасыз ету үшін ұйымның қызметіне әсер етуі мүмкін факторлардың ең көп санын ескеретін жаңа тәсілдерді әзірлеу және енгізу туралы мәселе туындайды.

Нарықтық экономика бухгалтер функцияларының айтарлықтай өзгеруіне және оның алдында тұрған міндеттердің кеңеюіне әкеледі. Иоганн Шер бухгалтерлік есепті ғылым ретінде көрсете отырып, ол «өткеннің қателеспейтін судьясы, қазіргі кездегі қажетті серігі және жетекшісі және кез-келген экономикалық кәсіпорынның болашағы туралы сенімді кеңесші» екенін атап өтті.

Экономиканы жаңғырту міндеттерін шешу экономикалық субъект қызметінің қол жеткізілген нәтижелері туралы ғана емес, белгіленген жоспарларды орындауға мүмкіндік беретін тиісті ресурстардың болуы туралы да ақпаратпен қамтамасыз етілуге тиіс. Мұнда, ең алдымен, біз негізгі және зияткерлік капитал сияқты есеп объектілері туралы айтып отырмыз.

Қазіргі уақытта бухгалтерлік есептен тыс экономиканы модернизациялаудың «адами капитал» сияқты қуатты факторы бар. Бұл экономикалық субъектінің қаржылық есептілігінде ұйымның маңызды активтерінің бірі — еңбек ұжымының зияткерлік қабілеттерін көруге мүмкіндік бермейді.

Кәсіпорынның бәсекелестік артықшылықтарын алуда және сақтауда, сондай-ақ оның активтерінің құнының өсуінде кәсіпорынның материалдық мүлкі емес, білікті қызметкерлер, қызметкерлердің білімі мен қабілеттері маңызды рөл атқарады. Зияткерлік активтер компанияның нарықтық құнының негізгі элементі болып табылады, бұл қаржылық есептілікте ол туралы ақпаратты әлеуетті инвесторларға ұсыну қажеттілігін анықтайды.

Бухгалтерлік есеп кәсіпорынды басқару жүйесінде маңызды рөл атқарады. Әрбір кәсіпорында қандай да бір жолмен компанияның есепті кезеңдегі мүлкінің, міндеттемелерінің және қаржылық жағдайының қозғалысын сипаттайтын есептік қызмет жүргізіледі. Кәсіпорынның есептілігі қаржылық есеп рәсімдерінің логикалық жалғасы болып табылады, сандық және сапалық сипаттамаларды, құндық және заттай көрсеткіштерді қамтиды. Бухгалтерлік есептің негізгі нысаны-бухгалтерлік баланс. Бухгалтерлік баланс онда бухгалтерлік есеп объектілері екі рет көрсетілуімен және екі тұрғыдан қарастырылуымен сипатталады.

Қазіргі кездегі нарықтық экономиканың құрылу шарттары және басқаруды жетілдіру, кәсіпорынның дамуында жаңа стратегияларды жасауда бухгалтерлік есептің мағынасы мен рөлі күшейе түсуде. Бухгалтерлік есеп көптеген ауқымды аймақтардың бірі — өндірілетін өнімнің, орындалатын жұмыс немесе көрсетілетін қызметтің өзіндік құнын калькуляциялау және өндірістегі шығындар есебі болып табылады. Әсіресе қазіргі біздің елдегі нарықтық қатынастардың құрылуы шарттарында бухгалтерлік есепті жетілдіру, оның ішінде өндіріске кететін шығындар есебі және өзіндік құнды калькуляциялаудың маңызы өте зор.