Мулькибаева Рысты Бейсенбековна преподаватель казахского языка и литературы, стаж 28 лет. Павлодарский политехнический колледж г. Павлодар

«Главное делание и все получиться»
Мулькибаева Роза Бейсенбековна

Мақсатым: Кәсіби және техникалық білім беру оқу орындарында студенттердің ауызекі сөйлеуіне үйрету.

Жай ауызекі сөйлемдерді қазақ тіліне аудару қабілеті балалардың қазақ тілінде ауыз екі сөйлеуіне көшуде аса маңызды аспектілердің бірі болып саналады. Тәжірибеге сүйенсек, көбінесе оқушылар етістікпен жұмыс жасау кезінде, бірқатар қиындықтарға тап болады.

Қазақ тіліне аударылмайтын орыс тілдегі етістіктері бар екені бәрімізге мәлім. Егер де сондай етістіктердің ауыспалы мағынада баламасы болса да ол нақты берілген сөйлемге сай болмайды. Бұл жәйтті қалай қарастыруға болады екен? Ең алдымен, мен өз күшіммен балаларға арнап әзірлеген кестемен танысуды жөн деп санаймын. Осы кестенің ішінде әртүрлі мағынада берілген етістікті сөздер жинағының қысқаша алгоритмін ұсынамын. Ұсынылған алгоритм бойынша сөздерді жинақтай отырып, мәтінге сәйкестігін анықтаған жөн. Алгоритм арқылы келтірілген етістікті сөздің ережелері сол немесе басқа сөйлемдерге бағынышты бола бермейді.

Бір сөйлемді сан алуан түрде аударсақ та, оның мән — мағынасы жоғалмайды.

Мысалы: Мүмкін, мен барамын. Возможно, я пойду. Мен баратын едім. Я, возможно, пойду.

Он, оказывается, умеет кататься на лыжах. Ол шаңғы тебе алады екен. Ол шаңғыны тебу біліпті. Ол шаңғыны тебе ала біліпті.

Кестені негізге ала отырып, жұмыс істеп көрейік. Жай сөйлемді аударайық.

Мысалы: Хочу выучить казахские слова

Орыс тілінде сөйлем құрастыру

Время глагола Сын есім Нені? Что? Табыс септік, көпше түрі

1. Хочу выучить казахские слова

Сөздікпен жұмыс

2. түбір+ғы/гі,/қы/кі+ т. ж келеді,жатта-у, қазақ сөз

«хочу» деген сөзді кілтті сөз деп санауға болады, себебі «хочу» деген сөздің тура аудармасы мәтіндегі сөйлемге сай келмейді. Кестедегі кілтті сөздер бағанасында «Хочу» деген сөз бар. «Мысалы» бағанасында сұлбалар берілген. Сол сұлба арқылы «хочу учить» сөзін қазақ тіліне дұрыс аудару ережелері көрсетілген. Сұлба арқылы аудару нәтижесінде «Хочу учить» сөз тіркесі «Жаттағым келеді» деп аударылатынына көздеріңіз жетеді.

Грамматикалық жұмыс

3. Жатта+ғы+м кел+е+ді, қазақ сөздер+ді

Правильное построение предложения

4. Қазақ сөздерді жаттағым келеді.

К Е С Т Е

Етістік сөздердің мысалдары:

Смотреть в формате PDF

Мысалы:
• Ты пойдешь работать на завод?
Сен зауытқа жұмыс істеуге бар+а+сың ба?

• Нет, не могу, документы не готовый.
Жоқ, бар+а ал+ма+й+мын, құжаттарым дайын емес.

• Давай, вместе быстро соберем документы
Екеуміз құжаттарыңды жылдамдатып ретте+йік

• Да, надо это дело завершить быстро.
Иә, бұл істі тез аяқта+у керек.

Шаңырақты қолдану арқылы мен көптеген мақсаттарға қол жеткіземін.

1. Студенттердің лексикалық қорын қамту;
2. Сөйлемдерді дұрыс құрастыру іскерлігіне үйрету;
3. Сөздерді қазақ тілінде дұрыс айту, ойларын толық жеткізу;
4. У ребят появляется уверенность в своих умениях.
5. Повышается работоспособность группы.

Таблица глаголов переделана в «шаңырақ», что помогает ребятам строить простые, а порой и сложные предложения разговорного типа.